Οικισμοί
Μεσαιωνικοί οικισμοί
Εκτός των οικισμών στις περιοχές Ρερεση και Αγ. Βασίλειος, βορειανατολικά του χωριού, κοντά στις όχθες του ποταμού σκεπασμένα από βλάστηση βρίσκονται ερείπια μεσαιωνικών οικιών ενώ βορειοδυτικά σε λόφο πάνω από τις Λουμπινιές τα ερείπια του «Τουρκομέτοχου».
Εκτός των οικισμών στις περιοχές Ρερεση και Αγ. Βασίλειος, βορειανατολικά του χωριού, κοντά στις όχθες του ποταμού σκεπασμένα από βλάστηση βρίσκονται ερείπια μεσαιωνικών οικιών ενώ βορειοδυτικά σε λόφο πάνω από τις Λουμπινιές τα ερείπια του «Τουρκομέτοχου».
Οι Κουλέδες
Οι Πύργοι (Κουλέδες) του Φόδελε
Στην περίοδο της όψιμης Τουρκοκρατίας χρονολογούνται οι πύργοι που δεσπόζουν στις κορυφογραμμές πλησίον του χωριού. Αποτελούν μέρος ενός ευρύτερου αμυντικού σχεδίου του στρατιωτικού διοικητή της Κρήτης Χουσεΐν Αυνη πασά για την καταστολή της επανάστασης του 1866-69. Με την ανέγερση οχυρωματικών πύργων σε στρατηγικά σημεία – περάσματα και την αλυσιδωτή οπτική επαφή τους εξασφαλιζόταν η διαρκής επιτήρηση των επαναστατών, η παρεμπόδιση της μεταξύ των επικοινωνίας και του ανεφοδιασμού τους μέσω θαλάσσης.Οι πύργοι του Φόδελε διακρίνονται στις παρακάτω θέσεις: στη Κεφάλα (πάνω από το Fodele beach), στη Κοπροκεφάλα και στο λόφο Κόκκινος Πύργος (δεξιά ερχόμενος από Ηράκλειο στη κατηφόρα πριν το χωριό), καθώς και στις κορυφογραμμές του Μπομπιά.
Στην περίοδο της όψιμης Τουρκοκρατίας χρονολογούνται οι πύργοι που δεσπόζουν στις κορυφογραμμές πλησίον του χωριού. Αποτελούν μέρος ενός ευρύτερου αμυντικού σχεδίου του στρατιωτικού διοικητή της Κρήτης Χουσεΐν Αυνη πασά για την καταστολή της επανάστασης του 1866-69. Με την ανέγερση οχυρωματικών πύργων σε στρατηγικά σημεία – περάσματα και την αλυσιδωτή οπτική επαφή τους εξασφαλιζόταν η διαρκής επιτήρηση των επαναστατών, η παρεμπόδιση της μεταξύ των επικοινωνίας και του ανεφοδιασμού τους μέσω θαλάσσης.Οι πύργοι του Φόδελε διακρίνονται στις παρακάτω θέσεις: στη Κεφάλα (πάνω από το Fodele beach), στη Κοπροκεφάλα και στο λόφο Κόκκινος Πύργος (δεξιά ερχόμενος από Ηράκλειο στη κατηφόρα πριν το χωριό), καθώς και στις κορυφογραμμές του Μπομπιά.
Το Πολύρρητο
Το «πολύρρητο» Φόδελε
Η αφθονία των τρεχούμενων νερών του Φόδελε, χαρακτηριστικό στοιχείο της περιοχής, προκαλεί το ενδιαφέρον ήδη από την εποχή της ενετοκρατίας: στην αναφορά του Ενετού μηχανικού Francesco Basilicata προς το γενικό προβλεπτή Κρήτης Pietro Giustiniano σημειώνεται ότι ο ποταμός «κινεί μύλους και τρέχει συνεχώς καλό και άφθονο νερό».Εκτός από το Παντομάντρη, το ποταμό του χωριού αναβλύζουν από τα γύρω βουνά, κυρίως τους βροχερούς μήνες, τα ρυάκια της Λαγωνίκας, της Λειβάδας, της Αχελώνας, του Ασπαλαθιά, της Ξεροδαβλιάς, του Ρέχτρα, της Δασούρας, του Κουνούπη, του Μηλιαρά και πλήθος ακόμα..Καταρράχτες κυλούν μουρμουρίζοντας από ψηλούς, στολισμένους με αρωματικούς θάμνους και κυκλάμινα, βράχους, δημιουργώντας πανέμορφες λιμνούλες όπως ο καταρράχτη στης «Γριάς το πήδημα» (βλ. βίντεο), ο καταρράχτης της Σκοτεινής, της Αναστασούς… Τα τοπωνυμία, τα σκεπασμένα με βλάστηση ερείπια, οι προφορικές και γραπτές μαρτυρίες μιλούν για τους πολλούς νερόμυλους της περιοχής: του Μαραθιανού ο μύλος (κοντά στον Αγ. Παντγελεήμονα). του παλιόμυλου, του κάτω μύλου, του μύλου στα Καβετζανά, του Ρέρεση, του μύλου στους Πέρα Γαλήνους.
Η αφθονία των τρεχούμενων νερών του Φόδελε, χαρακτηριστικό στοιχείο της περιοχής, προκαλεί το ενδιαφέρον ήδη από την εποχή της ενετοκρατίας: στην αναφορά του Ενετού μηχανικού Francesco Basilicata προς το γενικό προβλεπτή Κρήτης Pietro Giustiniano σημειώνεται ότι ο ποταμός «κινεί μύλους και τρέχει συνεχώς καλό και άφθονο νερό».Εκτός από το Παντομάντρη, το ποταμό του χωριού αναβλύζουν από τα γύρω βουνά, κυρίως τους βροχερούς μήνες, τα ρυάκια της Λαγωνίκας, της Λειβάδας, της Αχελώνας, του Ασπαλαθιά, της Ξεροδαβλιάς, του Ρέχτρα, της Δασούρας, του Κουνούπη, του Μηλιαρά και πλήθος ακόμα..Καταρράχτες κυλούν μουρμουρίζοντας από ψηλούς, στολισμένους με αρωματικούς θάμνους και κυκλάμινα, βράχους, δημιουργώντας πανέμορφες λιμνούλες όπως ο καταρράχτη στης «Γριάς το πήδημα» (βλ. βίντεο), ο καταρράχτης της Σκοτεινής, της Αναστασούς… Τα τοπωνυμία, τα σκεπασμένα με βλάστηση ερείπια, οι προφορικές και γραπτές μαρτυρίες μιλούν για τους πολλούς νερόμυλους της περιοχής: του Μαραθιανού ο μύλος (κοντά στον Αγ. Παντγελεήμονα). του παλιόμυλου, του κάτω μύλου, του μύλου στα Καβετζανά, του Ρέρεση, του μύλου στους Πέρα Γαλήνους.
Το Πλυσταριό
Το Πλυσταριό στα Κεφαλοβρύσα
Το 1915 με δαπάνη της κοινότητας, βάση της επιγραφής πάνω από τη πόρτα της εισόδου, κατασκευάστηκε το παλιό πλυσταριό του χωριού που βρίσκεται νότια του χωριού στη δυτική όχθη του ποταμού. Πρόκειται για πετρόκτιστο κτίριο στο εσωτερικό του οποίου βρίσκεται σειρά τσιμεντένιων γουρνών και καταπότης.
Το 1915 με δαπάνη της κοινότητας, βάση της επιγραφής πάνω από τη πόρτα της εισόδου, κατασκευάστηκε το παλιό πλυσταριό του χωριού που βρίσκεται νότια του χωριού στη δυτική όχθη του ποταμού. Πρόκειται για πετρόκτιστο κτίριο στο εσωτερικό του οποίου βρίσκεται σειρά τσιμεντένιων γουρνών και καταπότης.
Ο Όρμος
Ο Όρμος του Φόδελε, το λιμάνι και το Τελωνείο
Ο όρμος του Φόδελε ορίζεται στα ανατολικά από το ακρωτήριο Σταυρός (Ακρον Διός;) και στα δυτικά από την Ακρα Καβρονέρα. Αποτυπωμένος σε Aβενετσιάνικους χάρτες και σε αναφορές ενετών αξιωματούχων ως χώρος για την προσάραξη πλοίων και ανεφοδιασμό σε νερό, σημείο απόβασης και εκκίνησης πειρατικών επιδρομών κατά την ίδια ιστορική περίοδο με γνωστότερη εκείνη του διαβόητου πειρατή Χαϊρεδίν Μπαρμπαρόσα το 1538 και, τέλος σημείο προσάραξης των θρυλικών ατμόπλοιων «Ενωσις», «Αρκάδι» και «Πανελλήνιον» που μετέφεραν πολεμοφόδια, τρόφιμα και εθελοντές για τη συνέχιση της επανάστασης του 1866-69. Στις αρχές του 20ου αι. το λιμάνι του Φόδελε χρησιμοποιήθηκε για την εξαγωγή αγροτικών προϊόντων, κυρίως κίτρων όπου γινόταν και η συσκευασία τους σε βαρέλια με θαλασσινό νερό. Από την περίοδο αυτή χρονολογείται το ερειπωμένο πια τελωνείο στο δυτικό άκρο του λιμανιού.
Ο όρμος του Φόδελε ορίζεται στα ανατολικά από το ακρωτήριο Σταυρός (Ακρον Διός;) και στα δυτικά από την Ακρα Καβρονέρα. Αποτυπωμένος σε Aβενετσιάνικους χάρτες και σε αναφορές ενετών αξιωματούχων ως χώρος για την προσάραξη πλοίων και ανεφοδιασμό σε νερό, σημείο απόβασης και εκκίνησης πειρατικών επιδρομών κατά την ίδια ιστορική περίοδο με γνωστότερη εκείνη του διαβόητου πειρατή Χαϊρεδίν Μπαρμπαρόσα το 1538 και, τέλος σημείο προσάραξης των θρυλικών ατμόπλοιων «Ενωσις», «Αρκάδι» και «Πανελλήνιον» που μετέφεραν πολεμοφόδια, τρόφιμα και εθελοντές για τη συνέχιση της επανάστασης του 1866-69. Στις αρχές του 20ου αι. το λιμάνι του Φόδελε χρησιμοποιήθηκε για την εξαγωγή αγροτικών προϊόντων, κυρίως κίτρων όπου γινόταν και η συσκευασία τους σε βαρέλια με θαλασσινό νερό. Από την περίοδο αυτή χρονολογείται το ερειπωμένο πια τελωνείο στο δυτικό άκρο του λιμανιού.