«Δομήνικος Θεοτοκόπουλος»
El Greco
Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος γεννήθηκε στα 1541μ.Χ. στο Φόδελε Ηρακλείου Κρήτης. Τα παιδικά του χρόνια τα πέρασε σ αυτό το ειδυλλιακό περιβάλλον, μέσα σε μια λαγκαδιά, με ένα ποτάμι να την διασχίζει κυλώντας μέσα από ένα δάσος με πορτοκαλιές και αιωνόβια πλατάνια στις ακροποταμιές και με οξύκορφα βουνά να κρέμονται γύρω—γύρω απειλή μα και προστασία για τους «εντός των τειχών».
Σ’ ένα τέτοιο περιβάλλον δημιουργήθηκαν οι προϋποθέσεις για τη διαμόρφωση του ιδιόμορφου χαρακτήρα του, και το Βυζαντινό εκκλησάκι της Παναγιάς του δίνει το ερέθισμα να ασχοληθεί μα την αγιογραφία και να εκφραστεί με αυτήν.Θα έρθει στον Χάνδακα για να μαθητεύσει κοντά σε Σιναΐτες μοναχούς – δασκάλους στο μοναστήρι της Αγίας Αικατερίνης όπου και θα τελειοποιήσει τεχνικά το ταλέντο του. Θα διδαχθεί την Βυζαντινή τεχνοτροπία στην τεχνητής φορητής εικόνας και θα επηρεαστεί από την Κρητική Σχολή.
Εδώ θα βρει τις πρώτες εκφραστικές φόρμες του και 25 χρονών περίπου, γύρω στα 1566, φτασμένος «μαΐστρος ζγουράφος» θα αναζητήσει την τύχη του και την ανάδειξη του ταλέντου του σ’ άλλους ορίζοντες. Πρώτος σταθμός η Βενετία όπου μένει για 4 χρόνια.
Θα ασχοληθεί εδώ και με την αρχιτεκτονική και την γλυπτική. Όμως δεν θα παραμείνει για πολύ, παρά τις γνωριμίες του με τους ζωγράφους Μπαρότσιο, Πομαρέντσι, Βαζάρι κ.α. Ο «αιώνιος εξόριστος» θα κρίνει ότι δεν του παρέχονται οι δυνατότητες ανάδειξης του ταλέντου του και το 1572 θα φυγή για την Ισπανία, πρώτα στην Μαδρίτη και στην συνέχεια στο Τολέδο. Στην Μαδρίτη βρέθηκε ακριβώς γιατί του παρεχόταν η ευκαιρία να δουλέψει για τον βασιλιά Φίλλιπο Β ‘ για την εικονογράφηση του ανακτόρου του Έσκοριάλ. Η αντίληψη του όμως για την τέχνη και την απόδοση των θεμάτων δεν θα τύχει της ανάλογης κατανόησης από το Φίλλιπο και έτσι το 1577 έρχεται στο Τολέδο για να ζωγραφίσει το εικονοστάσιο του Σάντο Ντομίγκο ελ Αντιγκόνο. Το Τολέδο ήταν το μεγαλύτερο θρησκευτικό και πνευματικό κέντρο της εποχής στην Ισπανία. Εδώ θα αποφασίσει το 1584 να εγκατασταθεί οριστικά, θα το αγαπήσει σαν δεύτερη πατρίδα του και εδώ θα συνδεθεί με την Τζερώνυμα ντε λας Κουέμπας, την γυναίκα που αν και δεν παντρεύτηκε ποτέ, πάντα την αγαπούσε και την σεβόταν. Μαζί της θα απόκτηση και ένα γιο τον Γιώργη-Μανουήλ. Εδώ θα μεγαλουργήσει το ταλέντο του και θα σταματήσει να δουλεύει μόνο όταν πεθάνει το 1614.
Έτος El Greco
Τί κι’ αν πέθανε πριν τριακόσια πενήντα χρόνια, όταν η ουσία της αγωνίας του είναι μια με την δική μας, όταν η οργή, αυτή πού γκρεμίζει και φτιάχνει είναι και σημερινή, όταν την παρουσία του αρχίζει ο αιώνας μας να την αγγίζει.
Αυτά σημειώνει το 1964, χρονιά που είχε χαρακτηρισθεί σαν «έτος Γκρέκο», η επιτροπή εορτασμού σ’ ένα «αφιέρωμα για τα τριακόσια πενήντα χρόνια από το θάνατο του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου Την ίδια χρονιά, στα πλαίσια αυτού του εορτασμού, η επίσημη Ελλάδα με εκπροσώπους της τους υπουργούς κ.κ. Α. Παπανδρέου, Κ. Μαρή και Γ. Μυλωνά, η πνευματική της ηγεσία, ο καλλιτεχνικός της κόσμος και η ξένη διπλωματική εκπροσώπηση, τίμησαν με την παρουσία τους την τελετή για τα αποκαλυπτήρια της προτομής του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου στην πλατεία του Φόδελε, πού φιλοτέχνησε και χάρισε ο γλύπτης Θ. Απάρτης στην γενέτειρα του μεγάλου ζωγράφου.
Η πλάκα από το Τολέδο
Στη πλατεία δίπλα στον γέρικο πλάτανο, μένει πάντα εντοιχισμένη η πλάκα που έφεραν ως εδώ το 1934 οι Ισπανοί εκπρόσωποι του Πανεπιστημίου Βαλλιαδολίδ με χαραγμένη τη μορφή του ζωγράφου και την αναμνηστική επιγραφή για το προσκύνημα τους.
La facultad de historia de la universitad de valladolid alma en el corazon de kastillia ofrenda a fodele esta piedra arrancada de toledo en memoria dela gloria inmortal de domenikos theotokopoulos julio 1934
Η σχολή της ιστορίας του πανεπιστήμιου του Βαλιαδολιδ παλμός μέσα στη καρδιά της Καστίλης προσφερει στο Φόδελε τη πετρά αυτή βγαλμένη από το βράχο του Τολέδο στη μνήμη της αθάνατης δόξας του Δομίνικου Θεοτοκοπούλου Ιούλιος 1934
Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, ο Κρητικός, ο Έλληνας
Οι τιτάνες του πνεύματος, της τέχνης και του πολιτισμού είναι αιώνιοι και αθάνατοι.
Στέκουν στο στερέωμα σα φωτεινά αστέρια για να μας οδηγούν μέσα από τα σκοτάδια της εφήμερης ζωής, δείχνοντας μας την αληθινή, την Πάνω Ζωή. Ελάχιστο χρέος στους τιτάνες αυτούς είναι να προσεγγίσομε τις αλήθειες που καταθέσανε μέσα από τη ζωή και το έργο τους. Στους Κρητικούς πέφτει μεγάλο μερίδιο, αφού ευτυχήσαμε να έχομε συμπολίτες δυο παγκόσμιας εμβέλειας πνευματικούς τιτάνες, το Θεοτοκόπουλο και τον Καζαντζάκη. Τον τιτάνα Θεοτοκόπουλο, τον Έλληνα και τον Κρητικό, κάποιοι τον τοποθετούν πρώτο, πάνω από όλους τους ζωγράφους του κόσμου. Είναι ο Στρατηγός και ο Παππούς του Καζαντζάκη. Και μόνο το όνομα « Έλληνας» που το δόθηκε αρκεί να δώσει το μέγεθος του και πόσο μας τιμά. «Μαϊστορας» αγιογράφος καταξιωμένος ήδη σε νεαρή ηλικία στο Χάνδακα, στο δεύτερο μισό του 16ου αιώνα, εγκατέλειψε τη γενέτειρα, όπως τόσοι άλλοι, για την οικουμενική του πορεία. Όμως το πρώτο συστατικό στοιχείο στην τέχνη του το πήρε από τη βυζαντινή ζωγραφική, που ο Χάνδακας ήταν τότε το παγκόσμιο κέντρο της. Ανήσυχο πνεύμα, σα γνήσιος Κρητικός, άνοιξε τα φτερά του για τη Βενετία της Ιταλίας, τη μητρόπολη του πολιτισμού, των γραμμάτων και της τέχνης στην Ευρώπη.
Εκεί γνώρισε ένα από τους μεγαλύτερους ζωγράφους της εποχής, τον Τιτσιάνο, και ενσωμάτωσε στη ζωγραφική του κοσμοθεωρία σαν δεύτερο βασικό στοιχείο, το φως ( την «Αστραπή») και το χρώμα. Κατάληξε στην Ισπανία, όπου η ζωή του γνώρισε δραματική κορύφωση. Εδώ αναμετρήθηκε με την Ιερή Εξέταση. Η αναμέτρηση ήταν ανάμεσα στο καλό και στο κακό, στο ηθικό και στο ανήθικο, στην ελευθερία και στη μισαλλοδοξία, την πίστη και στο φανατισμό. Ήταν η αιώνια αναμέτρηση του Φωτός με το Σκότος. Ο Θεοτοκόπουλος είχε όπλα τους πίνακες του, το Φως και τις αξίες του ανυπότακτου πολιτισμού που τον γέννησε. Σύμφωνα με την παράδοση, ο ζωγράφος, που υπόγραφε τα έργα του με το επώνυμο Κρής, όταν ήτανε στη Κρήτη και ζωγράφισε αγίους, αγαπούσε τρεις μαντινάδες. Θα πω τη τρίτη μαντινάδα:
Εγώ ‘μαι τσ’ αστραπής παιδί και της βροχής αγγόνι.
Σα θέλω αστράφτω και βροντώ, σα θέλω ρίχνω χιόνι.